HDL( کلسترول خوب ) با حمل LDL ( کلسترول بد ) مانع چسبیدن LDL به جدار رگ میشود در حالیکه LDL به تنهایی به جدار رگ چسبیده و ایجاد پلاک ( آترواسکلروز ) می نماید.
کلسترول بالای خون یکی از مهمترین عوامل خطر در ایجاد بیماریهای قلبی است . در واقع به هر میزان که کلسترول خون بالاتر می باشد احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی – عروقی بیشتر است . بیماریهای قلبی بعنوان اولین عامل مرگ و میر شناخته شده اند . سالیانه ،حدود یک میلیون نفر در ایالات متحده دچار حمله قلبی می شوند و حدود نیم میلیون نفر در اثر بیماریهای قلبی می میرند .
زمانیکه کلسترول خون از حد طبیعی بالاتر رود ، در دیواره عروق رسوب می کند . در درازمدت رسوبات ایجاد شده باعث سختی دیواره شریانها و باریک شدن جریان خون عروق قلبی و کاهش خونرسانی به آن می شوند و در نتیجه قلب دچار کاهش و ایست حرکت می گردد . با کاهش جریان خون به عضلات قلب شخص دچار درد سینه می شود . حال اگر جریان خون بطور کامل متوقف شود حمله قلبی عارض می گردد .
کلسترول بالای خون بخودی خود باعث ایجاد علائم نمی شود و لذا بسیاری از مبتلایان به این عارضه ، علامت مشخصی ندارند . آگاهی از سطح کلسترول خون بسیار مهم و حیاتی است چرا که کاهش سطح کلسترول خون می تواند بطور چشمگیری میزان ابتلا به بیماریهای قلبی – عروقی و احتمال سکته های قلبی را کاهش دهد . کاهش سطح کلسترول در تمامی رده های سنی اهمیت دارد . جوانان ، میانسالان وافراد مسن ، زنان و مردان وحتی افرادی که بیماری قلبی ندارند باید بطور جدی در کاهش سطح کلسترول تلاش نمایند .
هر فرد ۲۰ ساله یا مسن تر باید کلسترول خون خود را حداقل هر پنج سال یکبار اندازه گیری نماید .
● معمولاً میزان کلسترول خون پس از حدود ۹ تا ۱۲ ساعت ناشتا بودن اندازه گیری می شود و می توان همزمان معیارهای زیر اندازه گیری شود :
▪ میزان کلسترول تام خون
▪ میزان LDL که همان کلسترول بد می باشد و عامل اصلی در تخریب دیواره عروق می باشد .
▪ میزان HDL که در واقع بعنوان کلسترول خوب می باشد و عامل جلوگیری کننده از تخریب دیواره عروقی می باشد .
▪ تری گلیسیرید ها : که نوع دیگری از چربی خون می باشد .
HDL بدن را در مقابل بیماری قلبی محافظت می نماید لذا هر چه بیشتر باشد بهتر است . مقادیر کمتر از ۴۰ میلی گرم در دسی لیتر ، احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی را افزایش می دهد .
● عوامل مؤثر بر میزان کلسترول خون
▪ عوامل مختلفی بر سطح کلسترول خون تأثیر می گذارند :
الف) رژیم غذایی :
چربیهای اشباع شده موجود در غذاها میزان کلسترول خون را بالا می برند . در واقع چربیهای اشباع شده عامل اصلی افزایش کلسترول می باشد . لیکن کلسترول موجود در غذاها نیز عامل مهمی می باشد . لذا کاهش این دو عامل در غذاهای مصرفی نقش بسیار مهمی در کاهش کلسترول خون دارد .
ب) وزن :
بالا بودن وزن نقش مهمی در ابتلا به بیماریهای قلبی دارد . ضمناً افزایش وزن می تواند میزان کلسترول خون را افزایش دهد . کاهش وزن نیز می تواند در کاهش LDL و کلسترول خون مؤثر واقع شود .
ج) فعالیت های بدنی :
عدم تحرک بدنی می تواند بعنوان یک عامل ابتلا به بیماریهای قلبی بحساب آید . فعالیت بدنی منظم می تواند میزان کلسترول بد را کاهش داده و میزان کلسترول خوب را افزایش دهد . ضمنآً باعث کاهش وزن بدن می شود .
فاکتورهای بالا قابل تغییر می باشند و هر شخصی می تواند آنها را تحت تأثیر قرار دهد . لیکن فاکتورهای زیر قابل تغییر نمی باشند :
۱) سن و جنس :
با افزایش سن سطح کلسترول افزایش می یابد . قبل از یائسگی ، زنان سطح کلسترول پایین تری نسبت به مردان همسن و سالان خود دارند . لیکن بعد از یائسگی ، LDL در خانمها افزایش می یابد .
۲) وراثت :
کلسترول خون در بعضی از خانواده ها بیشتر از حد می باشد .
بطور کلی ، هر چه LDL خون بالاتر باشد و عوامل خطر بیماریهای قلبی بیشتری در شخص باشد ، احتمال ابتلا به بیماریهای قلبی – عروقی و سکته های مغزی را افزایش می دهد . یکی از مهمترین عوامل خطر ، دیابت ( مرض قند ) می باشد .
▪ مهمترین عوامل خطری که میزان LDL و اثرات آن را تحت تأثیر قرار میدهد :
الف) استعمال دخانیات
ب) فشارخون بالا ( ۱۴۰ بر روی ۹۰ میلی متر جیوه تا بالاتر از آن )
ج) میزان HDL پایین ( پایین تر از ۴۰ میلی گرم در دسی لیتر خون )
د) سابقه خانوادگی ابتلا به بیماریهای قلبی – عروقی در سنین پایین ( منظور بیماری قلبی – عروقی در پدر یا برادر در سن پایین تر از ۵۵ سال و یا بیماری قلبی – عروقی در مادر یا خواهر در سن کمتر از ۶۵ سال می باشد . سن ۴۵ سال یا بالاتر در مردان و ۵۵ سال یا بالاتر در زنان .
● درمان : مهمترین هدف درمان کلسترول در واقع کاهش میزان LDL خون می باشد که منجر به کاهش احتمال ابتلا به بیماری قلبی – عروقی خواهد بود .
▪ دو راه عمده برای کاهش کلسترول مطرح می باشد :
۱) تغییر فرهنگ زندگی که عبارتند از : رژیم غذایی مناسب ، افزایش فعالیت بدنی و کنترل وزن .
۲) درمان دارویی : که البته در صورت لزوم حتماً باید با روش اول آمیخته شود .
البته شایان ذکر است پزشکان در مورد نوع درمان ، با توجه به میزان وجود عوامل خطر تصمیم گیری خواهند نمود . بعنوان مثال شخصی که در جدول فوق در بین افراد « با احتمال خطر بالا » قرار گرفته باشد باید LDL خون خود را تا حد زیر ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر کاهش دهد . لذا ممکن است پزشک شما بر حسب این لزوم ، توصیه به تغییر فرهنگ زندگی را در کنار درمان دارویی توصیه نمایند .
تغذیه در كلسترول بالا
خطر ابتلا به بیماری قلب و عروق و بروز حمله قلبی را می‌توان با بوجود آوردن تغییراتی كه میزان كلسترول خون را پایین بیاورد، كاهش داد. توجه به این نكته ضروری است كه به ازای هر یک درصد كاهش در مقدار كلسترول خون، درصد خطر بیماری قلبی كاهش می‌یابد. برای مثال پایین آوردن كلسترول خون به میزان 5-2 درصد می‌تواند خطر حمله قلبی را تا 30 درصد كاهش دهد. اكثر افراد می‌توانند مقدار كلسترول خون خود را تا میزان مطلوب پایین بیاورند. مقدار كلسترول خون اساساً تحت تاثیر مواد غذایی مصرفی و زمینه ارثی مقدار كلسترول خون می‌باشد. خوردن غذاهایی كه چربیهای اشباع زیادی دارند، بیش از هر چیز شما را در خطر بالا رفتن كلسترول خون قرار می‌دهند. كاهش كلسترول خون با كاهش دریافت كلسترول و چربی رژیم (مخصوصا چربی اشباع)، افزایش مصرف فیبرهای غذایی محلول و ثابت نگه‌داشتن وزن در حد ایده‌آل امكان‌پذیر است.
چربی های اشباع در روغن جامد، گوشت ها مخصوصاً در گوشت قرمز مانند گوشت گوسفند و گوساله؛ و در لبنیات مانند خامه و كره وجود دارد. بعضی از محصولات قنادی مثل پای ها، كیك ها و كلوچه ها نیز می توانند حاوی مقادیر زیادی چربی های اشباع باشند. همراه با كاهش مصرف چربی های اشباع، لازم است غذاهای غنی از كربوهیدرات ها را بیشتر مصرف كنید؛ مثل سبزیجات، میوه ها، نان و غلات سبوس دار، غلات صبحانه.
كاهش كلسترول خون با كاهش دریافت كلسترول و چربی در رژیم غذایی (مخصوصا چربی اشباع)، افزایش مصرف فیبرهای غذایی محلول و ثابت نگه‌داشتن وزن در حد ایده‌آل امكان‌پذیر است.
باید به خاطر داشت كه اگر شما اضافه وزن دارید و مقدار كلسترول خونتان بالاست، كاهش وزن می‌تواند به پایین آوردن كلسترول خون شما كمك كند. برای كسانی كه به درمان پیشرفته تری نیاز دارند، درمان های دارویی مؤثر در دسترس می‌باشد.
مصرف منابع محتوی فیبر موجب کاهش کلسترول خون می شوند. انواع مختلف فیبرها (مواد غیر قابل هضم) درمواد غذایی گیاهی موجودند. ولی نوعی از فیبر که بیشترین اثر را بر کاهش کلسترول خون دارد ، فیبر محلول نام دارد که منابع غنی از آن عبارتند از : سیب ، گلابی ، مرکبات مثل پرتقال ، لیمو و گریپ فروت ، توت فرنگی ، هویج و غلات سبوس دار .
سبوس جو یك منبع غنی از فیبر محلول می‌باشد. نكته‌ای كه درباره این ماده مطرح است این است كه به نظر می‌رسد این ماده كلسترول بد یا LDL را كه سبب رسوب چربی در سرخرگ ها می شود ،كاهش می دهد، ولی سطح كلسترول خوب یا HDL را بالا می‌برد. غذاهای دیگر غنی از فیبرهای محلول شامل انواع لوبیا، عدس و بعضی از میوه‌ها می‌باشند. از آنجا كه تمام این غذاها هم كم‌چرب و هم دارای فیبر بالایی هستند، مصرف روزانه آنها مفید است.
اعمال تغییرات زیر در رژیم غذایی می‌تواند به كاهش مقدار كلسترول خون كمك كند:
» به جای غذاهای سرخ شده، از كباب شده استفاده كنید.
» چربی های اضافی را از خوراك ها و غذاهای گوشتی حذف كنید.
» بجای پنیر چرب از انواع كم چربی استفاده كنید.
» سعی كنید به جای خامه از ماست كم چربی استفاده كنید.
» به جای شیر پرچرب از شیر كم‌چربی استفاده كنید.
» مصرف شیرینی ها، پای ها، كلوچه ها و كیك ها را محدود كنید.
» از قسمت های كم چرب گوشت استفاده كنید و تمام چربی های قابل رویت را جدا كنید و از مرغ و ماهی بیشتر از گوشت قرمز استفاده كنید.
» مصرف سبزیجات، حبوبات و بقولات مانند انواع لوبیا و عدس و غیره را افزایش دهید.
» آنچه مسلم است هیچ یك از مواد غذایی به خودی خود مضر نمی‌باشند، بلكه تركیب غلط آنها در یك رژیم غذایی نامناسب است می تواند مشكل آفرین شود.
» مصرف منابع محتوی فیبر محلول موجب کاهش کلسترول خون می شوند که منابع غنی از آن عبارتند از : سیب، گلابی، مرکبات مثل پرتقال، لیمو و گریپ فروت ، توت فرنگی ، هویج و غلات سبوس دار .
توصیه هایی خاص برای کاهش کلسترول:
» هر روز حتماً 2 عدد سیب یا پرتقال ، چند عدد توت فرنگی خصوصاً پس از غذا میل کنید که باعث کاهش جذب کلسترول مصرف شده با غذا می شود.
» حتماً در کنار غذا، سبزی خوردن و یا سالاد تهیه شده با هویج زیاد و روغن زیتون ( یک قاشق غذاخوری) را میل کنید.
» مصرف تخم مرغ را به هفته ای 3 عدد کاهش دهید، زیرا حذف کلی کلسترول ، تولید داخلی آن را افزایش می دهد.
» میگو و امعاء و احشاء گوسفند مثل: دل و جگر و قلوه ، کله پاچه و مغز و را اصلاً مصرف نکنید .
» مصرف خامه و کره ممنوع است، زیرا باعث افزایش تولید کلسترول در بدن می شوند. به علاوه ازروغن های حیوانی و روغن های جامد پرهیز کنید .
» از نان سبوس دار استفاده کنید.
» از ماست و شیر کم چرب استفاه کنید.
» در بین روغن های گیاهی فقط روغن نارگیل و روغن نخل (PALM OIL) دارای مقدار زیادی چربی اشباع هستند و جزء چربی های اشباع طبقه بندی می شوند. به همین دلیل افراد دچار کلسترول خون بالا و بیماران قلبی نباید روغن نارگیل و روغن پالم(نخل) را مصرف کنند.
چه تغییرات دیگری باید انجام گیرد؟
علاوه بر این كه یك رژیم غذایی مناسب می‌تواند نقش مهمی در كاهش بیماری قلبی داشته باشد، موارد دیگری نیز وجود دارد که باید رعایت آنها را كرد. پس برای اینكه قلبی سالم داشته باشید:
» سیگار را ترك كنید.
» وزنتان را در محدوده مطلوب و ایده آل نگه دارید.
» استرس نداشته باشید.
» به طور مرتب ورزش كنید.
