اسید فولیك به شكل یك كوآنزیم (كمك كننده آنزیم) در تبدیل اسیدهای آمینه (واحدهای تشكیل دهنده پروتئین‌ها ) به هم ضروریست.
چند روز پیش اعلام شد كه تازه ترین پژوهش‌ها نشان می‌دهد، مكمل‌های فولیك اسید می‌توانند توان مغز را در دوران سالمندی تقویت كنند و احتمال ابتلا به آلزایمر را در سنین بالا كاهش دهند. در ادامه این خبر آمده بود كه فعالیت و كارآیی مغز، حافظه و نیز سرعت پردازش اطلاعات در مغز با بالا رفتن سن كاهش پیدا كرده و تضعیف می‌شود اما محققان هندی و سوئیسی به تازگی دریافته‌اند كه مصرف مكمل‌های فولیك اسید می‌تواند به پیشگیری این روند كمك كند.
در این خبر، دكتر جین دورگا – از مركز تحقیقات نستل درلوسان- گفته بود: ما دریافته‌ایم، مصرف مكمل فولیك اسید به مدت سه سال، روند فعالیت‌هایی مانند سرعت پردازش اطلاعات و حافظه را بهبود می‌بخشد .
اما به واقع تا چه اندازه با این ویتامین آشنایی دارید و از اثرات حیاتی آن بر بدن آگاه هستید؟ اغلب ما این ویتامین را فقط به دلیل اینكه در دوران بارداری توصیه می‌شود می‌شناسیم و حدس می‌زنیم كه حتماً در این دوران دارای اثرات فراوانی است كه این همه از سوی متخصصان تغذیه توصیه می‌شود اما باور كنید كه این ماده مغذی ضروری كه هر روز باید از طریق مواد غذایی وارد بدن شما بشود، خواص دیگری هم دارد كه در این مقاله بیشتر به آنها می‌پردازیم.
● معرفی ویتامین ۹B
گاهی اوقات در معرفی این ویتامین با واژه اسید فولیك رو به رو می‌شویم و گاهی اوقات با واژه فولات. به خاطر داشته باشید كه فولات واژه كلی برای چند شكل ویتامین است، درست مانند ویتامین‌هایی كه تركیب پیچیده ای دارند. این ویتامین در آب قابل حل است و به این دلیل در دسته ویتامین‌های محلول در آب جای می‌گیرد( زیرا دسته‌ای دیگر از ویتامین‌ها نیز وجود دارند كه محلول در چربی هستند.) این ماده مغذی در مواد غذایی و بدن به حدی كم است كه با میكروگرم مقدارش اندازه گیری می‌شود اما همین مقدار كم هم اگر نباشد، یك انسان را به مرز مرگ می‌رساند.
این ویتامین وقتی از طریق مواد غذایی دریافت می‌شود، به شكل پیوند شده وجود دارد كه باید طی عمل هضم از آن جدا و وقتی جذب می‌شود باید با یك پروتئین در خون گردش كرده و به سلول‌هایی كه به آن نیاز دارند، برسد. بنابراین می‌توان این‌طور نتیجه گرفت در افرادی كه كمبود پروتئین دارند و از مواد غذایی پروتئین دار كمتر استفاده می‌كنند، به مرور زمان كمبود این ویتامین نیز ایجاد خواهد شد. آیا می‌دانید بدن می‌تواند این ویتامین را در خود ذخیره كند. اگر گفتید در كجا؟ باید بگوییم كه محل ذخیره این ویتامین در كبد است به طوری كه این عضو نیاز چهار تا پنج ماه بدن را در خود دارد. بنابراین، در بیماری‌های كبدی نیز امكان كمبود این ویتامین بسیار زیاد است البته این احتمال وقتی بیشتر می‌شود كه نیاز روزانه بدن از طریق مواد غذایی تأمین نشود.
● مسوولیت‌های اسید فولیك
حتماً از خودتان می‌پرسید كه مگر این ویتامین در بدن چه وظایفی بر عهده دارد كه این همه مهم بوده و دریافت روزانه آن توصیه می‌شود؟ باید در جواب شما بگوییم كه اسید فولیك به شكل یك كوآنزیم (كمك كننده آنزیم) در تبدیل اسیدهای آمینه (واحدهای تشكیل دهنده پروتئین‌ها ) به هم ضروریست. به این ترتیب حضور آن برای ساختن – DNAرشته‌هایی كه اطلاعات ژنتیكی روی آنهاست- مهم است. به علاوه در تقسیم سلولی نقش دارد و به این دلیل است كه به خانم‌های باردار توصیه می‌شود كه در ماه‌های اول و دوم بارداری شان از مكمل‌های این ویتامین حتما استفاده كنند. جالب است بدانید اسید فولیك در سلول‌هایی كه دارای تقسیم سلولی سریعی هستند مانند گلبول قرمز و جنین و سلول‌هایی كه دوباره سازی در آنها به سرعت اتفاق می‌افتد مانند دستگاه گوارش بسیار حایز اهمیت است. این ماده مغذی حتی در تشكیل مجدد برخی از آنزیم‌ها نیز شركت می‌كند و بدون آن برخی از واكنش‌ها به انجام نخواهد رسید.
همان‌طور كه گفته شد، این ویتامین در تقسیم سلولی نقش اساسی دارد. گاهی مواقع داروهایی كه به عنوان داروهای ضد سرطانی به بیماران داده می‌شود با مكانیسم مقابله با تقسیم سریع سلول‌های سرطانی نقش درمانی خود را ایفا می‌كنند و مانع از جذب اسید فولیك می‌شوند، بنابراین بیماران سرطانی كه دارویی مانند متوتروكسات را می‌خورند قطعا به كمبود این ویتامین دچار هستند. حتی داروهای آنتی اسید با قلیایی كردن معده و روده كوچك، هضم و جذب این ویتامین را كاهش می‌دهند.
● اگر اسید فولیك نباشد …
همان‌طور كه می‌دانید، كم خونی یكی از مشكلاتی است كه زنان ایرانی با آن دست به گریبان هستند. به طور كلی، در خون انسان سلول‌هایی به نام گلبول‌های قرمز وجود دارد كه حامل اكسیژن مورد نیاز اندام‌ها هستند. در صورتی كه تولید آنها در بدن كاهش پیدا كند، فرد مبتلا به كم خونی می‌شود كه علایم آن ضعف، رنگ پریدگی و خستگی زود رس است. اما براثر نبودن چند ماده مغذی بسته به كمبود هر یك از آنها، كم‌خونی متفاوتی ایجاد می‌شود. مثلاً كمبود آهن كم خونی فقر آهن، كمبود اسید فولیك كم خونی مگالوبلاستیك و كمبود ویتامین ۱۲B كم خونی كشنده را به دنبال دارد. بنابراین مشكل كم خونی مگالوبلاستیك كه در پی آن گلبول‌های قرمز بیش از اندازه بزرگ می‌شوند و البته كم رنگ‌تر، نمی‌توانند فعالیت‌های اكسیژن رسانی به بافت‌ها را به خوبی انجام دهند. این اثر مهم اسید فولیك در سال ۱۹۴۵ در پی تحقیقاتی مستمر به اثبات رسید. به علاوه ، در این تحقیقات دیده شد كه در این نوع از كم خونی، تولید گلبول‌های قرمز نیز كاهش چشمگیری پیدا می‌كند.
علاوه بر كم خونی به دنبال كمبود اسید فولیك، متورم و قرمز شدن زبان، اختلالات گوارشی مانند اسهال و اختلالات روحی مثل افسردگی به شكل مشهودی در افراد دیده می‌شود. در ضمن، در كودكان می‌تواند رشد آنها را به تأخیر بیندازد. باید اضافه كنیم كه تقریباً ۱۰ درصد افراد جامعه مبتلا به درجاتی از كمبود اسید فولیك هستند البته این مقدار در حدی نیست كه موجب بروز علایم بالینی شود.
تا به حال از خودتان پرسیده‌اید كه چرا خوردن این ویتامین به شكل قرص در دوران بارداری بسیار ضروری است؟ باید بگوییم كه مطالعات زیادی نشان داده اند، كمبود این ماده مغذی موجب ایجاد نقص‌های مادرزادی در دستگاه عصبی كودك می شود . جنینی كه با این نقص مادرزادی به دنیا بیاید تشكیل اعصاب در نخاعش با مشكل رو به رو شده است.
● اما چه‌قدر بخوریم؟
در پاسخ به این پرسش شما كه هر روز باید اسید فولیك به چه میزانی دریافت شود باید بگوییم كه میزان مورد نیاز روزانه یك فرد بزرگسال به این ماده مغذی ۱۸۰ تا ۲۰۰ میكروگرم است. به علاوه، نیاز به اسید فولیك در بارداری و شیر دهی بیشتر از هر زمان دیگر و به شكل مشهودی بالاتر رفته است.
● همیشه به یاد داشته باشید كه
ظ‌این ویتامین همان‌طور كه از نامش پیداست در مواد غذایی با منشأ گیاهی یافت می‌شود زیرا فولات از واژه ای به نام Foliag یعنی گیاه گرفته شده است. بنابراین، سبزی‌هایی مانند كلم بروكلی، لبو و حبوباتی مانند نخود، لوبیاقرمز و از همه مهم تر دانه‌های سویا و میوه‌هایی مانند پرتقال، موز و آناناس از منابع عالی آن به حساب می‌آیند. جالب است بدانید كه در هر ۱۰۰ گرم از دانه‌های سویا ۳۷۰ میكرو گرم فولات وجود دارد كه می‌تواند به طور كامل و حتی بیشتر از میزان نیاز ویتامین ۹B در اختیار بدن قرار دهد.
▪ درباره زیاده روی در دریافت اسید فولیك باید بگوییم كه گاهی مواقع ممكن است به كم خونی ناشی از كمبود ویتامین ۱۲B مبتلا باشید اما دریافت زیاد اسید فولیك موجب پوشاندن این مهم شود، به علاوه دریافت زیاد آن با جذب روی نیز تداخل ایجاد كرده و می‌تواند در بدن كمبود روی را ایجاد كند. پس همیشه حد تعادل را رعایت كنید
▪ این ویتامین با حرارت پخت تخریب می‌شود و در حین سبوس گیری از غلات جدا شده و به دور ریخته می‌شود. بنابراین بهتر است منابع این ماده مغذی را تازه و خام و غلات را بدون فرآیند سبوس گیری مورد استفاده قرار داد.
▪ مطالعات نشان داده اند كه اسیدهایی مانند ویتامین C با خاصیت آنتی اكسیدانی خود موجب محافظت فولات شده بنابراین آب پرتقال چه تازه و چه منجمد شده دارای مقدار قابل توجهی از این ماده مغذی است.
