الگوی غذایی روزانه مناسب برای سالمندان

رژیم غذایی سالمندان

سالخوردگان در هر جامعه ای اعم از جوامع پیر یا جوان وجود دارند و درصدی از آن را تشکیل می دهند. به طوری که جمعیت سالخوردگان در جهان رو به افزایش است و این گروه توجه خاص می طلبند.
پیــــــری واقعیتی است اجتناب ناپذیرپس چه بهتر که به جای تسلیم شدن خود را تجهیز کنیم تا بتوانیم بیشترین بهره را از این دوره عمر ببریم و برای این کار کافی است که نظر واقع بینانه به آن داشته باشیم. یعنی پیری را به عنوان دوره ای از مراحل گذراندن عمر بدانیم که باید همچنان از آن بهترین استفاده ها را برد.
سلامتی افراد سالمند ارزش اقتصادی زیادی برای جامعه دارد چرا که دولتها برای مراقبتهای بهداشتی افراد مسن هر سال مبالغی را هزینه می کنند که خود می تواند رقم قابل ملاحظه ای باشد و این در حالی است که پیشگیری و درمان در مقایسه با روشهای درمانی مقرون به صرفه است. از مشکلات شایع دوران سالمندی مشکلات تغذیه ای است.
درآمد کم همراه با سایر عوامل اجتماعی، روانی و فیزیولوژیکی که در سنین بالا بوجود می آیند. احتمالاً از عوامل مؤثر در جذب ناکافی و عدم کفایت رژیم غذایی در برخــی از افراد مسن محسوب می گردد.
● مشکلات مؤثر بر وضع تغذیه فرد سالمند:
۱) مشکلات در خوردن غذا:
تغییرات اعصاب ماهیچه ها و کاهش ترشح بزاق می تواند منجر به بروز مشکلات بلع افراد سالمند شود چنین حالاتی باعث ترس از خفگی و در نتیجه امتناع از خوردن غذا می شود کم آبی عمومی بدن و مصرف برخی داروها که باعث خستگی دهان می شود نیز گاهی اوقات مزید بر علت می شوند، سالمندان باید فقط در حالی که نشسته اند غذا بخورند، خوردن غذا در وضعیت خوابیده، خطر ورود غذا به دستگاه تنفس و التهاب ریه را افزایش می دهد.
۲) اختلالات گوارشی:
اختلالات گوارشی شامل تهوع ـ ترش کردن و یبوست معمولاً با بالارفتن سن افزایش می یابد. این علایم می تواند ناشی از کاهش ترشحات صفرا، عادات غذایی نامناسب، وضعیت نامناسب اجابت مزاج، نگرانیهای ذهنی و عوارض داروهای مصرف باشد.
۳) مشکلات روده ای:
یبوست مشکل رایج بسیاری از سالمنـــــدان می باشد که احتمال می رود به دلیل دریافت ناکافی مایعات، موجب تولید مدفوع زیاد و نرم و تعداد دفعات اجابت مزاج می شود.
۴) بیماریها:
ابتلا به بیماریهای مختلف بر روی وضعیت تغذیه ای فرد تأثیر می گذارد زیرا نیاز فرد به موادمغذی هم به دلیل پیشرفت بیماری و هم در اثر داروهایی که برای درمان بیماری تجویز می شود افزایش می یابد. این نکته اهمیت ارزیابی هر یک از سالمندان را با در نظر گرفتن سلامت عمومی ، میزان فعالیت بدنی و وجود بیماریهای مزمــن در آنها به منظور ارایه توصیه هــای غذایی مناسب نشان می دهد.
● نیازهای تغذیه ای سالمندان:
▪ انژری: با افزایش سن به علت تغییرات متابولیسم، فعالیت بدنی و کاهش بافت ماهیچه ای نیاز به انرژی کاهش می یابد، نیازهای انرژی در افراد سالمند زن حدود ۱۴۰۰ تا ۲۰۰۰ کیلوکالری و برای سالمند مرد حدود ۱۶۰۰ تا ۲۴۰۰ کیلوکالری است.
برای افراد سالمند دارای فعالیت محدود کل انرژی مورد نیاز نزدیک به ۱۱۰۰ تا ۱۳۰۰ در زنان و ۶۴۰۰ تا ۶۴۰۰ در مردان می باشد.
ورزش منظم می تواند موجب بهبود و توان فرد برای فعالیت بدنی و افزایش و حفظ توانایی او برای فعالیتهای روزانه شود. پیاده روی منظم، ظرفیت تنفس را افزایش داده و موجب کاهش احساس خستگی، افزایش هوشیاری و کارآیی و نیز استحکام استخوانها می شود.
کاهش انرژی دریافتی نسبت به سنین میانسالی برای پیشگیری از افزایش وزن لازم است. ولی اگر مصرف انرژی در نتیجه ناتوانیها به مقدار زیادی کاهش یابد منجر به تشدید ضعف و محدودیت بیشتر برای انجام فعالیتهای بدنی و دیگر فعالیتهای روزانه می شود.
حفظ تعادل انرژی سالمندان یکی از اهداف اصلی ارایه خدمات تغذیه ای است و به هنگام تنظیم نیازهای کالر یک موضوع ثابت نگهداشتن وزن بدن فرد باید در اولویت قرار گیرد. ولی باید افزایش نیازها به هنگام ابتلا به بیماری، عفونت، استرس و جراحی و جراحتهای احتمالی در نظر گرفته شود.
▪ پروتئین: متابولیسم پروتئین در طول حیات فرد هموراه در بدن ادامه دارد. هر چند با افزایش سن رشد بدن متوقف می شود. ولی باید پروتئین کافی مصرف شود تا جایگزین ازتی که اجباراً به دلیل مرگ سلولهای پوست و مخاط دستگاه گوارش و ترشحات بدن و محصولات زاید حاصل از متابولیسم از دست رفته است جبران شود.
از سوی دیگر مواد انرژی زای غیر پروتئینی باید به مقدار کافی دریافت شوند تا از پروتئین مصرفی در حفظ توده پروتئینی بدن به نحو بهتری استفاده شود. توصیه می شود ۱۲ تا ۲۰ درصد از انرژی دریافتی روزانه از پروتئین ها تأمین شود و همچنین ۵۰ درصد تا ۶۰ کل انرژی روزانه از کربوهیدراتها تأمین گردد.
▪ چربیها: کاهش و کنترل چربی و انرژی دریافتی در دوران سالمندی می تواند منجر به کاهش دریافت اسیدچرب ضروری اسیدلینولئیک شود.
ضمن آن که تأکید بر محدودیت مصرف موادغذایی سرخ شده وجود دارد ولی مصرف یک قاشق سوپخوری روغنهای گیاهی یا معادل آن به منظور تأمین اسید لینولئیک و ویتامین ای E ضروری است توصیه می شود ۲۵ تا ۳۰ درصد انرژی کل مورد نیاز از طریق چربیها تأمین شود.
▪ تأمین ویتامینها: ظاهراً بالارفتن سن تأثیری در میزان نیاز و جذب این ویتامین ها ندارد و کمبود این ویتامینها در افراد پیر به علت دریافت ناکافی است که با بهبود رژیم غذایی این کمبودها بر طرف می شود.
▪ ویتامینهای محلول در چربی:
ذخایر کبدی ویتامین A و توانایی برداشت آن در افراد پیر با جوان تفاوتی ندارد و مقادیر توصیه شده ویتامین A ۸۰۰ میکروگرم برای زنان و ۱۰۰ میکروگرم برای مردان است.
کمبود ویتامین A با میزان درآمد ارتباط مستقیم دارد زیرا منابع حیوانی ویتامین A، سبزیهای سبز تیره و زرد تیره و میوه هایی که غنی از کاروتن و پرو ویتامین D در بدن سالمندان کاهش می باید زیرا از یک طرف دریافت ویتامین D و از سوی دیگر میزان سنتز ویتامین D در پوست آنها کمتــر می شود. بنابراین برای سالمندانی که در غذاهای آنها منابع غذایی غنی از ویتامین D وجود ندارد مصرف کمکهای این ویتامین به میزان روزانه ۵ میکروگرم توصیه می شود.
ویتامین های محلول در آب: تیامین، ریبوفلاوین و نیاسین از جمله ویتامینهایی هستند که در متابولیسم انرژی دخالت دارند و میزان نیاز به آنها بستگی به میزان دریافت انرژی دارد و چون در افراد سالمند دریافت انرژی محدود می شود پس نیاز به این ویتامینها هم کم می شود اما کمبود این ویتامینها معمولاً ناشی از کمبود مصرف آنها پایین تر از نیاز است. به طوری که کمبود ریبو فلاوین در افرادی که مواد لبنی کمتر مصرف می کنند دیده می شود.
▪ ویتامین C: متابولیسم اسیداسکوربیک در زنان و مردان سالمند به علت نسبت بیشتر توده بدون ربی مردان متفاوت است اما به طور کلی زنان و مردان سالمند باید روزانه حدود ۶۰ میلی گرم ویتامین C مصرف کنند. بهترین منابع غذایی این ویتامین انواع مرکبات، سبزیها، گوجه فرنگی، هندوانه، فلفل دلمه ای و … است، پختن سبزیها به مدت طولانی و یا در معرض هوا و نور قرار گرفتن سبزیهای خردشده باعث از بین رفتــن ویتامین C موجود در آنها می شود.
ـ یکی از مشکلات شایع دوران سالمندی کمبود ویتامین B۶ در آنان است. مصرف کمتر گوشت قرمز، مرغ و ماهی به دلیل مشکلات جویدن و یا فقر مالی و درآمد پایین می تواند بر میزان ویتامین B۶ تأثیر بگذارد. این ویتامین نسبت به حرارت حساس است و ممکن است خصوصاً‌ در سالمندان مصرف طولانی مدت موادغذایی پخته و عدم مصرف موادغذایی تازه منجر به کمبود این ویتامین شود.
▪ ویتامین ۱۲ B:در بعضی از افراد سالمند جذب ویتامیــــــن ۱۲ B مختل می شود وجود فاکتور داخلی در شیره معده برای جذب این ویتامین ضروری است. کمبود فاکتور داخلی می تواند سبب بروز کمبود این ویتامین شود کاهش جذب آن می تواند در اثر عوامل مختلفی مثل گاستروکتومی، فقدان اسیدکلریدریک معده، التهاب مزمن معده و کاهش ترشحات معده ایجاد شود.
همچنین مصرف کم گوشت قرمز، ماهی و طیور در سالمندان به دلیل محدودیت درآمد و یا مشکلات جویدن غذا، ممکن است علت این کمبود باشد زیرا افراد سالمند معمولاً کمبود مصرف محصولات گوشتی را با افزایش مصـــرف شیر و پنیر نیز جبران نمی کنند.
▪ مواد معدنی:در افراد مسن به دلیل تغییرات دستگاه گوارش جذب آهن کمتر می شود و همچنین مصرف آنتی اسیدهایی که موجب افزایش PH معده می شوند و برخی از داروها مانند کلسترآمین نیز منجر به کاهش میزان جذب آهن در بدن می شود.
به دلیل قطع عادت ماهیانه زنان در سنین سالمندی میزان نیاز مردان و زنان سالمند به آهن یکسان است و توصیه می شود روزانـــه ۱۰ میلی گرم آهن مصرف کنند.
با افزایش سن میزان جذب کلسیم کاهش می یابد که می تواند ناشی از کمبود ویتامین D و یا مشکلات گوارشی باشد. در زنان به دنبال یائسگی و قطع ترشح استروژن، حساسیت استخوانها به PH زیاد شده و آزادسازی کلسیم از استخوانها تسریع می شود که در نتیجه باعث کاهش ترشح هورمون پاراتیروئید که خود باعث پایین آمدن جذب روده ای کلسیم و کاهــش باز جذب آن در کلیه ها می شود، بنابراین اتلاف کلسیم در بدن افزایش یافته و به موازات آن میزان جذب آن نیز کاهش می یابد. چنانچه این روند ادامه یابد چگالی و استحکام استخوانها کمتر شده و زمینه برای شکستگی های پی در پی فراهم می شود، برای حفظ سلامت استخوانهــا مصرف روزانه ۸۰۰ میلی گرم کلسیم برای مردان و زنان توصیه می شود.
● برنامه غذایی روزانه یک سالمند
حداقل مواد غذایی که به طور روزانه در برنامه غذایی سالمند باید گنجانده شود:
▪ شیر و فرآورده های آن
دو لیوان شیر یا ماست (می توان به جای یک لیوان ماست از ۴۵ تا ۶۰ گرم یا یک قوطی کبریت پنیر و یا یک لیوان کشک پاستوریزه استفاده کرد)
▪ گوشت و حبوبات و مغزها
۶۰ گرم گوشت بدون چربی پخته (می توان به صورت متنوع به جای گوشت از یک لیوان حبوبات پخته، یا ۲ عدد تخم مرغ متوسط و یا نصف لیوان مغز گردو یا فندق یا بادام و غیره نیز استفاده کرد)
▪ میوه ها
۲۰۰ گرم یا به اندازه حجم یک لیوان معمولی از میوه فصل (بهتر است روزانه از انواع مرکبات استفاده گردد)
▪ سبزیها
۲۰۰ گرم از انواع سبزی های برگی شکل و غده ای (می توان از یک لیوان سبزیجات برگی خام یا نصف لیوان سبزیهای پخته مانند اسفناج، کاهو، کرفسها، کلم و سایر سبزیها) و یک عدد متوسط از سبزیجات غده ای مانند گوجه فرنگی، خیار، فلفل دلمه ای به صورت متنوع روزانه استفاده کرد.
▪ نان و غلات
۴ کف دست نان یا یک کفگیر ماکارونی یا برنج یا یک ملاقه بلغور گندم یا جو
▪ مایعات
۸-۵ لیوان
● مواد غذایی غیرمجاز:
غذاهای چرب و سرخ شده ، سس مایونز، سبزیهای نفاخ مثل کلم، گل کلم و تربچـــه مصرف تخم مرغ به سه عدد در هفته محدود شود
نمونه ای از برنامه غذایی روزانه سالمند:
این رژیم حاوی ۱۶۰۰ کیلوکالری، ۱۷۴ گرم کربوهیدرات، ۷۵ گرم پروتئین و ۵۰ گرم چربی است.
▪ صبحانه: نان ۳ برش ، پنیر ۳۰ گرم شیر ۵/۱ لیوان، عسل ۱ قاشق غذایی
ساعت ۱۰ میوه ۱ عدد
▪ ناهار: چلـوخورشت کدو (برنج ۱۲ قاشق غذاخوری گوشت ۶۰ گرم، کدو سبز متوسط ۲ عدد، روغن مایع ۵/۲ قاشق غذاخوری) و ماست ۱ لیوان
▪ عصرانه: میوه ۱ عدد
▪ شام: پوره سیب زمینی و سبزیهای پخته:(سیب زمینی متوسط ۲ عدد، کره ۵ گرم ، سبزی آب پز)
▪ قبل از خواب:شیر ۵/۱ لیوان
● توصیه های غذایی برای سالمندان:
۱) رژیم غذایی سالمندان باید حـــاوی موادغذایی غنی از ویتامین ها و املاح و به ویژه کلسیم باشد.
۲) با توجه به مشکل یبوست در اکثر سالمندان، مصرف کافی مایعات و مواد پرفیبر نظیر نان کامل گندم و میوه هایی مثل گلابی رسیده، آلو و زردآلو اهمیت دارد.
۳) در سالمندانی که جویدن غذا برای آنها مشکل است، مصرف غذاهای نرم مثل انواع پوره، گوشتهای نرم، سوپها، آشهایی که حبوبات زیاد ندارند و آب میوه توصیه می شود.
۴) برخی از سالمندان ممکن است مبتلا به فشارخون باشند در این گونه مواد رژیم غذایی کم سدیم و در صورت نیاز کاه وزن پیشنهاد می شود.
۵) به مسئله تداخل داروها با غذا توجه شود.
۶) برای جلوگیری از مشکلات عاطفی ـ احساسی سالمندان بهتر است به عادت غذایی آنها احترام گذراده شود و هر گونه تغییری با ملایمت و ایجاد روابط دوستانه بوجود آید.
۷) توجه شود که نحوه سر و غذا برای سالمندان جالب و مورد پسند باشد. غذا به صورت رنگی و جذاب چیده شود و از دوستان و آشنایان آنها برای غذا خوردن در کنار یکدیگر دعوت شود.
۸) تعداد وعده های غذا باید زیاد (حداقل روزی ۵ وعده) و مقدار غذا در هر وعده کم باشد.
۹) چای و قهوه غلیظ نباید مصرف شود و استفاده از آنها نیز باید پس از ساعت ۶ بعدازظهر محدود شود. پس از صرف شام و شبها نباید از چای و قهوه استفاده شود زیرا موجب بیداری فرد خواهد شد. البته در صورت کم خوابی، خوردن یک لیوان شیر قبل از خواب توصیه می شود.
۱۰) قد، وزن ، محدودیتهای رژیم، تمایلات فردی و موجود بودن غذا در محل باید در نظر باشد. برای هرفرد، یک رژیم غذایی صبحانه ، نهار و شام توصیه می شود.
۱۱) از مصرف الکل و کشیدن سیگار باید اجتناب کرد.
۱۲) مصرف تخم مرغ به ۳ عدد در هفته محدود شود.
۱۳) از مصرف ادویه، غذاهای چرب و سرخ شده، سس مایونز، سبزیهای نفاخ مثل کلم و گل کلم باید پرهیز نمود.
۱۴) در تجویز رژیمهای غذایی باید موجود بودن موادغذایی در محل مورد توجه قرار گیرد و در صورت موجود نبودن موادغذایی مورد نیاز از جانشین های آن استفاده شود.

امتیاز دهید

طراحی وبسایت و سئو توسط مهندس هرمزی ۰۹۳۶۰۶۱۳۸۱۲

اشتراک گذاری مقاله

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

رسانه های اجتماعی